< <

<

Dildar Eziz

Qeshqerning kech küz pesli idi. Namazshamdin kéyin men erenche yasinip kocha aylinishqa chiqtim. Heywetlik Héytgah jamesining aldidiki orda aldi bazirigha kelginimde bir nechche ropash ayalning taqiwétilgen magizinning témigha yölinip turup paranglishiwatqanliqini kördum. Men qedimimni astilitip ularning gep-sözlirige diqqet qildim. Ularning sözlirining angliwalghuchiliki bolmisimu, özini tutushliri we naz-kereshmiliri manga ghelitirek tuyuldi. Men özümning erenche üstiweshimni untup shularning arisigha qisildim. Ular deslepte chuqiriship kétishti. Kéyin tor romallirini qiya échiship manga chaqchaq qilghili turdi. Men özümning ongaysiz ehwalda qélishimdin ensirep, béshimdiki shepkemni élip özümningmu ayal ikenlikimni ulargha ashkarilidim. Ular méning bu qiliqimgha qiziqiship mendin uni, buni sorashqili turdi. Del shu chaghda 12-13 yashlar chamisidiki bir qiz nahayiti éhtiyat bilen bizning yénimizgha keldi-de, 35 yashlar chamisidiki sulghun qiray bir ayal bilen quchaghliship körüshüp, aman- ésenlik sorashti. Yénimdiki chokanning éytishiche, ular ana-bala iken. Héliqi qiz anisi bilen körüshüp bolup, yaghliqqa oralghan bir nersini anisigha berdi-de, yügürginiche kétip qaldi. Kéyin men héliqi ayalning ismining Tumaxan ikenlikini bildim. U méning qayta-qayta iltimas qilishim bilen öz ehwalini manga sözlep berdi.

U eslide mushu sheherdiki xéli inawetlik bir hünerwenning xotuni iken. Ular ikki baliliq bolghan yili er talagha qaraydighan bolup qélip, Tumaxan’gha ajrishish telipini qoyuptu. U erining ongshilip qélishidin chong ümid kütmisimu, balilirining yétim qélishini xalimaydiken. Uning üstige u héchqandaq hünar kespni bilmigechke, éridin ajriship öz turmushini özi qamdap kételishige közi yetmeydiken. Shunga éri herqanche xorlisimu ajrashqili unimaptu.

Bir küni kechte u öyde érining kélishini kütüp olturghaniken, érining bir dosti érini yoqlap keptu. Tumaxan méhman’gha dasturxan raslap chay quyuwatqanda, uning éri sirttin kiriptu-de, “namehrem” tuttum, dep warqiraptu. Shuning bilen xulum- qoshnilar ishik tüwige yighilishiptu. Tumaxan zadila özini aqliyalmaptu. «Yaxshi gep öyde qalar, yaman gepke qanat chiqar» dégendek, Tumaxaning yatwash bir erkishi bilen tutulup qalghanliqi toghrisidiki xewer birdemdila pütün mehellige yéyiliptu. Er bu ishni bahane qilip shu künila Tumaxanni “talaq” qilip öydin qoghlap chiqiriptu.Tumaxanni ata-anisi yüzimizni qoymiding, dep öyge kirgüzmeptu. Amalsiz qalghan Tumaxan Yéngisargha bérip tughqanlirining tonushturushi bilen qaytidin erge tegken iken, lékin uning yaman “atiqi” shu yergimu özi bilen birge barghanliqtin, éri uninggha ishenmeydiken. Birer jaygha barsa Tumaxanni öyning ichige solap qoyup kétidiken. Waqit uzarghanséri Tumaxan qepezde yashashqa chidimaptu. Ata- anisini, balilirini, özi chong bolghan Qeshqerning gépini qilghan haman éri “ashnangni séghin’ghan oxshimamsen” dep uni dumbalashqa bashlaydiken. Shunga u bir küni purset tépip öydin qéchip chiqiptu.

-- Men eslide shermiy-hayaliq ayal idim.-- dédi u yighlap turup,-- méni érim napakliqta eyiblidi. Tughqanlirim we jamaetmu shuninggha ishendi. Héchkim méning bir diyanetlik pak ayal ikenlikimni oylap qoymidi. Men érimni we etrapimdiki kishilerni özümning pak ayal ikenlikimge zadila ishendürelmidim. Bundaq ehwal astida men némimu qilalayman? Achliqtin öleymu- ya! Men amalsizliqtin mushundaq napakliq yoligha méngishqa mejbur boldum. Méni ilgiriki érim qesten mushu yolgha mengishqa qistidi. Mushundaq yashawatqinimgha besh yil boldi, érim mendin tartiwalghan ikki balammu hazir xéli chong bolup qaldi. Qizim méni bezide oghriliqche yoqlap turidu. U méning qandaq kesip bilen tirikchilik qiliwatqinimni téxi bilmeydu. Shuni bilgen chaghlirida belkim méning yüzümge menggü qarimas…

Tumaxan sözini axirlashturalmay öksüp-öksüp yighlap ketti.

Ah, töhmet! U néme dégen qorqunchluq-he! tarixta töhmet tüpeylidin nabut bolghanlar azmu! Bolupmu töhmet ayallargha nahayiti asanla yuqidu. Bu jem’iyitimizde ayallarni napakliqta, exlaqsizliqta eyiblesh nahayiti asan. Chünki ayallar eslidinla pak kélidu. Töhmetke uchirighuchining pak ikenliki ispatlinip bolghiche uning béli pükülüp, chéchi aqirip, yashliqi ötüp ketken bolidu. U aqlan’ghan teqdirdimu, bu ziyanni héchkimdin tölitiwalalmaydu. Insanmu, tebietmu uning yashliqini qayturup bérelmeydu.Tumaxan’gha oxshash ayallar héliqidek yirginchlik ishtin qol üzüp, yéngiche yashash yolini tapqan teqdirdimu uning bulghan’ghan nami menggu aqlanmaydu. Buningdin qandaq yekün chiqirish kérak? Tumaxanning hayatini nabut qilghan er jazagha tartilmamdu? Toghra! uni héchkim jazagha tartalmaydu. Qanunmu uninggha gunah artalmaydu.

Hörmetlik oqurmen, siz buningdin qandaq yekün chiqiriwatisiz?